۱۳۹۵ خرداد ۲۸, جمعه

نمایشگاه کتاب یا جشنواره کتاب؟

همزمان با برگزاری نمایشگاه کتاب تهران، مطلب عجیبی خواندم که کسی تعداد بازدیدکنندگان نمایشگاه کتاب لندن را با نمایشگاه کتاب تهران مقایسه کرده بود. الان دقیقا یادم نیست که اعداد چه بودند، فقط یادم هست که بازدیدکنندگان نمایشگاه تهران خیلی بیشتر از لندنی‌ها بودند. البته نکته عجیب این اختلاف تعداد نبود، بلکه خود مقایسه ایراد داشت. نمایشگاه کتاب تهران یک واقعه فرهنگی عمومی است. یعنی همه کتاب‌دوستان می‌توانند در آن شرکت کنند. مردم برای نمایشگاه برنامه‌ریزی می‌کنند و قرارهای دوستانه می‌گذارند، کتاب می‌بینند، کتاب می‌خرند، نویسندگان و دست اندرکاران کتاب رو می‌بینند، امضا می‌گیرند... و کتاب می‌خرند. 
نمایشگاه کتاب لندن بیشتر یک واقعه تجاری است. مخاطبان آن همه دست‌اندرکاران کتاب و نشرند. اما مصرف‌کننده نهایی کتاب در آن حضور ندارد. بخش بزرگی از این واقعه فرهنگی-تجاری مربوط به خرید حقوق نشر کتاب است. بخش دیگر آن به چاپ کاغذی و انتشار الکترونیک اختصاص دارد و شرکت‌های عرضه کننده این خدمات را به ناشران و نویسندگان مرتبط می کند. بازدیدکنندگان نمایشگاه، کتابفروشی‌ها، نویسندگان، مترجمان، خریداران عمده خارجی، ناشرین، تصویرگران و بازاریاب‌ها هستند. بلیت نمایشگاه هم آنقدر گران است که برای عموم مردم صرف نمی‌کند که آنقدر پول بدهند برای جایی که  طبعا مقایسه این دو واقعه به صرف اشتراک‌شان در نام «نمایشگاه» مقایسه درستی نیست.
اما سوال اینجاست که پس عموم مردم و کتاب دوستان چه می‌شوند؟ آیا حق آنها نیست که نویسندگان و مترجمان (و تصویرگران) را ببینند و با آنها در ارتباط مستقیم‌تری قرار بگیرند؟ اینجاست که پای جشنواره‌های ادبی به میان می‌آید. ده‌ها جشنواره ادبی هستند که بسیاری از آنها را دانشگاه‌های مختلف برگزار می‌کنند. بعضی از این جشنواره‌ها چیزی شبیه جشنواره فیلم هستند. یعنی یک واقعه فرهنگی بزرگ و ملی محسوب می‌شوند. بساط پیک‌نیک و روی چمن نشستن‌های تابستان در جشنواره‌های ادبی ریز و درشت برقرار است. خیلی از آنها در میدان‌های محلی برگزار می‌شوند و محیط صمیمانه‌ای دارند. صف‌های امضای کتاب توسط نویسندگان طولانی‌ است و شور و شوق دارد. کودک و نوجوان و بزرگسال، هر کدام می‌توانند نویسنده مورد علاقه خودشان را ببینند و سر صحبت‌هایش بنشینند.
داشتم فکر می‌کردم که شاید ما در ایران جشنواره کتاب لازم داریم. نه یکی در سال، بلکه چندین جشنواره کتاب در شهرهای مختلف، در فصل‌های مختلف.